(điểm sách) 10 bản năng “gốc” (Factfulness)

• Trong những thứ ta để lại cho thế hệ sau, có cả nỗi sợ hãi của chúng ta

Bạn có bao giờ để ý hầu hết các phim kinh dị từ Âu sang Á đều lấy bối cảnh là trường học về đêm, bệnh viện cũ, hay nghĩa địa hoang vắng? Hoặc khi văn phòng đột ngột cúp điện thì có tiếng đồng nghiệp la toáng lên

Những con người bình thường vô cùng lịch thiệp nhã nhặn, bỗng dưng run cầm cập khi có con gián nhỏ xuất hiện trên mặt bàn họp. 

Những tình huống thường gặp đấy khẳng định sự thật chúng ta ít để ý rằng trong vô số món quà mà tổ tiên chúng ta để lại có cả những nỗi sợ vô lý trong thời đại ngày nay 

Không chỉ những bản năng được lưu giừ từ hàng chục ngàn năm từ thưở loài người còn săn bắt hái lượm, mà ngay cả những cảm xúc mạnh, những khủng hoảng tâm lý còn có khả năng truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác (Kế thừa cảm xúc, Galit Atlas)

Khi đọc đến bản năng sợ hãi, tôi không khỏi liên tưởng đến cách dạy con của TS Trương Nguyện Thành đề cập trong “Cha Voi”, rằng chúng ta phải thiết kế các hành trình để cùng con trải nghiệm và dạy con vượt khó, tạo tâm lý kháng bại. Chẳng phải đó là một sự chủ động vượt qua sợ hãi mà chúng ta, các bậc phụ huynh phải luyện tập mỗi ngày để làm mới bản thân cũng như làm gương cho con mình hay sao?

Chỉ khi con người chinh phục nỗi sợ hãi chính mình, họ mới có tự do đích thực. Nỗi sợ hãi là biển báo chỉ đường, không phải là bảng báo đích đến. Những ai ngộ ra điều này, sẽ bước trên đường đời với tâm thế an yên, tự tin

• Những người trí thức cũng có những nhận định hồ đồ

“Factfulness” lột trần nhiều sự thật về bản năng con người, nhưng ngoài ra, còn một sự thật chấn động nữa chúng ta cần để ý. Rất nhiều lần trong quyển sách, tác giả chỉ ra rằng trong vô số con người tại các quốc gia trả lời sai những câu hỏi lớn về thế giới, thì giới tinh hoa (lãnh đạo, học giả, v.v) lại KHÔNG hề trả lời tốt hơn đại chúng, chính xác thì họ lại SAI nhiều nhất. Vậy là rõ ràng, bản năng sai lầm không chừa một ai, và càng học cao, địa vị cao, sự ngộ nhận càng lớn. 

Vậy tại sao bạn lại tự ti khi có ý kiến khác với số đông và khác với sếp bạn, ông bà cha mẹ, hay những giáo sư tiến sỹ nào đó? Miễn là bạn có cái nhìn tổng thể, biện chứng và chứng minh được lý lẽ mình qua số liệu, thực tiễn, ý tưởng của bạn và chính bạn nên ngẩng cao đầu 

• Cỗ máy truyền thông tà ác

Tôi rất tâm đắc câu nói bản năng ngày xưa giúp ông bà ta sống sót thì ngày nay giúp nhà báo có việc làm. 

Chúng ta ra chợ hay đi siêu thị mua hàng luôn săm soi xem kỹ thành phần sản phẩm, xuất xứ, giá cả từng món trước khi mua, thậm chí so sánh rồi mới xuống tiền. Ấy vậy mà hàng ngày, ta tiêu thụ cả trăm, cả ngàn tin tức, clip ngắn, clip dài, bài post mạng xã hội mà không hề săm soi “Ai là tác giả” “Vì sao họ lại đựa tin như vậy”, đối chiếu tin này với tin khác xem như thế nào, có nên tin, nên “mua” hay không. Ngoài đời ta là con sói khôn ngoan tự tin không bao giờ bị lừa bị lùa, là người tiêu dùng thông thái. Trên  mạng, ta chỉ là một chú cừu non. 

Những lỗ hổng bản năng, bị giới truyền thông khai thác triệt để, hết lần này đến lần khác. Một khi bạn không che chắn, nó sẽ bị vô số “hàng giả” “hàng kém chất lượng” tuồn qua. Hãy là nhà tiêu dùng “thông tin” “văn hóa” thông thái khi mua một quyển sách khi mua một bài trạng trái trên Facebook hay mua một clip giải trí trên Youtube. 

Đừng hiểu lầm Han, ông không phải là người tẩy chay báo chí vì ngay chính trong những chương sau của sách, ông đã thực hiện thí nghiệm và giải oan cho họ, rằng chính họ cũng là nạn nhân của 10 bản năng quái ác